Raphael Warjri

Ka ktien synrop:  Hadien ba la pyrshang ban tih bad kynshew ki ktien lyngba ka tynrai meiktien (etymology) la sngew dei ban khmih ïa kiwei kiwei pat ki snap thoh synropktien ki ba  kynrei bad don haba kren ïa ka ktien Khasi. Ki rukom kren bad thoh ktien Khasi ki ba  kham pher bad lehse ki stad saiñktien ki dang dei ban bishar bniah namar ba ki dei ki snap paka jong ka ktien bad rukom kren Khasi. Katto katne ki ktien ba la shem ba ki ïai ban ktien bad ba kdew palat liam ban sngew ka borkynsan shaphang kano kano ka ktien lyngba ki tiensynrop ki ba snoh da -ly-, -la-, -na-, -pa-, -re-, -shi-  ki long kumne harum:  

ar-la-ar: ka ba ïai ban ktien ban kheiñ lang hajuh.

pateng-la-pateng: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  dang jlan ki snem ki ryta.

Kylli-la-kylli: ka ba ïai ban ktien ban tohkit.

Kylla-la-kylla: ka ba ïai ban ktien ban pynpher.

bak-ly-bak: ka ba  lah palat liam ka jingïapher.

daiñ-ly-daiñ: ka ba  lah palat liam ka jingheh jingïar.

dar-ly-dar: ka ba  lah palat liam ka jingplie.

doi-ly-doi: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka jingsdien rynjup ka mar ba sting.

dui-ly-dui: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka jingsdien rynjup ka mar ba kham khia.

ngai-ly-ngai: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïohthiah ne ka ba  tuid ne ka ba ïar.

ngit-ly-ngit: ka ba  lah ïai ban ktien ïa lah palat liam ka jingbun ne kynrei.

hin-ly-hin: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  tuid.

jai-ly-jai: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  hun mynsiem.

tar-ly-tar: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  thiah ïap lyngkrang ha madan.

tem-ly-tem: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  jrong ka lynter haba par artat ha ryngkew.

ter-ly-ter: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  lah palat liam ka jingjlan.

wai-ly-wai: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  byllai ka jinglum paid.   

woi-ly-woi: ka ba ïai ban ktien ha ba lum paidbah ha ka jylli barit.

laiphew-na-ar: ka ba ïai ban ktien ban khate ka ba bud ryngkhi na ka ba ha shwa.

bin-pa-bin: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  jied sani.

khyndiat-pa-khyndiat: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïaineh bad ïaishah ha ka kam.

mian-pa-mian: ka ba iai ban ktien ban leh jem bad suki jai.

tiak-pa-tiak: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  bniah ïa ka kam.

suki-pa-suki: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïaishah ban leh jai jai khlem kyrkieh.

kaei-re-kaei: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  tohkit bniah.

kumno-re-kumno: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  suba jur.

liak-shi-liak: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  mih khmat bad ïai mih bunsien.

peit-shi-peit: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  peit bad ïai peit bunsien.

sngap-shi-sngap: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïaineh ban shahshkor khlem laplah.

shah-shi-shah: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïai shah khlem ujor.

kren-shi-kren: ka ba  lah ïai ban ktien ïa kajuh-shi-kajuh.

thok-shi-thok: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  shukor ne lamler lynter.

hiar-shi-hiar: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïai ïaid ban noh sha rum.

kiew-shi-kiew: ka ba  lah ïai ban ktien ïa ka ba  ïai khie rasong ban ïaid shaphrang. 

Kam long ka ba  biang ban ñiew na ki dak namar ba ki dakthoh (alphabet) dei ki ba  la shim kylliang na ki dak Roman ba la buhti bad thaw nyngkong da u Thomas Jones; kumta dei ban ñiew na ka sur kynnoh kyntien. Kumta ka shikyntien ba la thaw na ar tylli ne tam ki ktien ka dei ka ba  la thaw hi da u thohjer thohnam (author) bad ka dei tang ka thawlong (theory) ka ba  dang dei ban tai shuh shuh bad ka ba  ym pat lah ban pdiang paidbah ïa mynta, tat haduh ban da la thikna bad pynskhem da ka iktiar na ki akhia salonsari ne ki kynrem lyndan ha ka thoh ka tar. Kumta shwa ban pdiang ne kyntait ïa kano kano ka ktien ba la kdew, dei ban da ïatai ïathir bniah ha ki rynsan ki ba  biang bad khiathew. Kat ka ktien ka ba  shah hakhmat la batai kumno ka shikyntien ka wan na ki ar tylli ne tam ki ktien ban long kawei katkum ka thawbatai ba la kdew kumta.

Wat la sngewdei ban tyngkan, hynrei kan sah umdum lymda batai ba ka ktien nyllong ka thew ia ka thliew tdong jingshong bad ka dei ka ktien ba la wan na ka ktien tynrai nierlong ka ba dei ka tduh jong ki snier ne snierlong ha ka ba ju khlei ia ka jakhlia ka ba lang na ka bam ba la tian na shyntur bad nguid lyngba u tangkro haduh ban da poi ha ki snier ban tylliat ha nierbah bad tuid lyngba ki nierlang haduh ban da mih na ka nierlong ka ba ju tip kum ka eit. Lehse ka long tohmet bad sngewjli ban kren ne kdew ia kane ka phang hynrei ka dawa ia ka lynti ban thwet jingtip halor ka ba phrang ia ka ktien Khasi khnang ba kan long ka ba janai bad paka.

Ym tip shisha ba ka long ne em ban thoh kumta, hynrei lada kam long beaiñ bad kam ktah ia ka imlang sahlang kat ki ktien sniew ktien smeh, ktien sih ktien sang bad ba ka dawa ban sngewthuh ia ka jingshisha ban long ka jingtip ia ki paidbah, te kumta ym lah ban kyndiah na kata bad la sngewdei ban iaid shaphrang tang ba la lait na ki tiensih tiensang, tien sniew tien smeh. Lehse ha ka lympung ba kyrpang jong ki kynrem lyndan ha ka thoh ka tar ka lah ban parpaiñ da kumwei.  Ka long kaei kaei ka ba sngewphieng ban tip ba ka don ka lad ka lynti ban thaw thymmai ia ki ktien ki ba sngew donkam ban don ha ka jingiakren ka ba barabor. Hynrei kiei kiei baroh kin shu long shwa tang ki jingtyrwa ba yn da bishar bniah da ki akhia batbit na ki shlem iktiar babit babiang kum ka synjuk ki thohjer thohnam Khasi (Khasi Authors’ Society) ryngkat ka shlemhikai Khasi (Khasi Department) na salonsari NEHU.